Þann 10. febrúar opnaði Ásmundur E. Daðason Félagsmálaráðherra, Ráðgjafarstofu innflytjendamála.
Í frétt Stjórnarráðsins kemur fram að ráðgjafarstofan hafi það að „markmiði að tryggja betri og markvissari ráðgjöf til innflytjenda og býður upp á aðgengilega ráðgjöf, leiðbeiningar og upplýsingar fyrir innflytjendur um nauðsynlega þjónustu, réttindi þeirra og skyldur.“ Ennfremur er stofunni ætlað að vera samstarfsvettvangur milli stofnana ríkis, sveitarfélaga og hagsmunaaðila svo sem stéttafélaga og félagasamtaka. Ráðgjafarstofan vinnur í nánu samstarfi við Fjölmenningarsetur, Mannréttindaskrifstofu Íslands, Umboðsmann skuldara, Reykjavíkurborg og Vinnumálastofnun.
Hugmyndina að ráðgjafarstofunni átti Kolbeinn Óttarsson Proppé, þingmaður Vinstri Grænna, sem var fyrsti flutningsmaður þingsályktunartillögu um málið sem var samþykkt í júní 2019.
Á Ráðgjafarstofunni starfa fimm starfsmenn sem hafa fjölbreytan bakgrunn og munu geta veitt ráðgjöf á sjö tungumálum en auk þess mun einstaklingum bjóðast ráðgjöf í gegnum túlkaþjónustu á öðrum tungumálum. Opnuð hefur verið vefsíða, newiniceland.is, þar sem einstaklingar geta bæði sent inn erindi, panta viðtal eða spjalla við ráðgjafanna. Forstöðumaður er Joanna Marcinkowska.
Ráðgjafarstofan er hugsuð sem reynsluverkefni til níu mánaða og að sex mánuðum liðnum verður verkefnið metið með tilliti til framtíðarfyrirkomulags. Hér má nálgast vef Ráðgjafstofunnar.
Á meðfylgjandi mynd má sjá frá vinstri: Kolbein Óttarsson Proppé, Joanna Marcinkowska og Ásmund E. Daðason.
Staða launafólks á Íslandi er yfirskrift könnunar ASÍ og BSRB, sem lögð var fyrir félaga í aðildarfélögum beggja samtakanna. Niðurstöður eru um margt sláaandi og færa heim sanninn um afar viðkvæma stöðu launafólks. Því miður kemur ekki á óvart að staða atvinnulausra er verri en þeirra sem eru starfandi og staða innflytjenda á atvinnuleysisskrá enn verri. Helstu niðurstöðu könnunarinn eru að:
Um fjórðungur launafólks á erfitt eða frekar erfitt með að ná endum saman. Um fjórðungur kvenna á vinnumarkaði býr við slæma andlega heilsu. Fimmtungur launafólks getur ekki mætt óvæntum útgjöldum. Staða atvinnulausra er verri en launafólks þegar litið er til fjárhags og heilsu: – Atvinnulausir eiga erfiðara með að láta enda ná saman, fleiri í þeirra hópi hafa þegið
matar- og/eða fjárhagsaðstoð og líða efnislegan skort.
– Innan við helmingur atvinnulausra býr í eigin húsnæði.
– Andleg og líkamleg heilsa atvinnulausra er verri og þeir eru líklegri til að hafa neitað
sér um heilbrigðisþjónustu. Andleg heilsa 40,5% atvinnulausra mælist slæm en 21,4%
launafólks.
– Líkamlegt heilsufar 15,6% atvinnulausra er slæmt eða frekar slæmt.
– 54,6% atvinnulausra höfðu neitað sér um heilbrigðisþjónustu.
– Atvinnulausir eru sveigjanlegir og virkir í atvinnuleit.
Staða innflytjenda er verri en innfæddra: – Fjárhagsstaða innflytjenda er verri á öllum mælikvörðum. Þeir eiga erfiðara með að
láta enda ná saman, líða frekar efnislegan skort og hafa í meira mæli þegið matarog/eða fjárhagsaðstoð.
– Mun færri innflytjendur en innfæddir búa í eigin húsnæði eða 34,9% en meðal
innfæddra er hlutfallið 77,4%. Stærri hluti innflytjenda býr á almennum leigumarkaði
eða 49,3% en hlutfallið er mun lægra meðal innfæddra, 11,1%.
– Andlegt heilsufar innflytjenda er verra en líkamlegt heilsufar betra. 30,5%
innflytjenda mælast með slæma andlega heilsu.
– Innflytjendur sögðust síður hafa þörf fyrir heilbrigðisþjónustu en 24,7% höfðu neitað
sér um heilbrigðisþjónustu en 13,5% innfæddra.
– Atvinnulausir innflytjendur sýna almennt meiri virkni og sveigjanleika en innfæddir
og á það sérstaklega við um atvinnulausar konur.
Andleg heilsa ungs fólks verri og það er líklegra til að hafa neitað sér um heilbrigðisþjónustu: – Andleg heilsa 41,6% ungs fólks er slæm en 21,4% þeirra sem eru eldri og voru mun
fleiri í þeirra hópi eða 58,9% sem höfðu neitað sér um heilbrigðisþjónustu á
síðastliðnum sex mánuðum en 33,8% hjá eldri hópnum.
Rannsóknin var unnin af Vörðu, rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins. Hér má nálgast skýrsluna
Staða launafólks á Íslandi er yfirskrift könnunar ASÍ og BSRB, sem lögð var fyrir félaga í aðildarfélögum beggja samtakanna. Niðurstöður, sem birtar voru á kynningarfundi í gær 9. febrúar eru um margt sláaandi og færa heim sanninn um afar viðkvæma stöðu launafólks. Því miður kemur ekki á óvart að staða atvinnulausra er verri en þeirra sem eru starfandi og staða innflytjenda á atvinnuleysisskrá enn verri. Helstu niðurstöðu könnunarinn eru að:
Um fjórðungur launafólks á erfitt eða frekar erfitt með að ná endum saman. Um fjórðungur kvenna á vinnumarkaði býr við slæma andlega heilsu. Fimmtungur launafólks getur ekki mætt óvæntum útgjöldum. Staða atvinnulausra er verri en launafólks þegar litið er til fjárhags og heilsu: – Atvinnulausir eiga erfiðara með að láta enda ná saman, fleiri í þeirra hópi hafa þegið
matar- og/eða fjárhagsaðstoð og líða efnislegan skort.
– Innan við helmingur atvinnulausra býr í eigin húsnæði.
– Andleg og líkamleg heilsa atvinnulausra er verri og þeir eru líklegri til að hafa neitað
sér um heilbrigðisþjónustu. Andleg heilsa 40,5% atvinnulausra mælist slæm en 21,4%
launafólks.
– Líkamlegt heilsufar 15,6% atvinnulausra er slæmt eða frekar slæmt.
– 54,6% atvinnulausra höfðu neitað sér um heilbrigðisþjónustu.
– Atvinnulausir eru sveigjanlegir og virkir í atvinnuleit.
Staða innflytjenda er verri en innfæddra: – Fjárhagsstaða innflytjenda er verri á öllum mælikvörðum. Þeir eiga erfiðara með að
láta enda ná saman, líða frekar efnislegan skort og hafa í meira mæli þegið matarog/eða fjárhagsaðstoð.
– Mun færri innflytjendur en innfæddir búa í eigin húsnæði eða 34,9% en meðal
innfæddra er hlutfallið 77,4%. Stærri hluti innflytjenda býr á almennum leigumarkaði
eða 49,3% en hlutfallið er mun lægra meðal innfæddra, 11,1%.
– Andlegt heilsufar innflytjenda er verra en líkamlegt heilsufar betra. 30,5%
innflytjenda mælast með slæma andlega heilsu.
– Innflytjendur sögðust síður hafa þörf fyrir heilbrigðisþjónustu en 24,7% höfðu neitað
sér um heilbrigðisþjónustu en 13,5% innfæddra.
– Atvinnulausir innflytjendur sýna almennt meiri virkni og sveigjanleika en innfæddir
og á það sérstaklega við um atvinnulausar konur.
Andleg heilsa ungs fólks verri og það er líklegra til að hafa neitað sér um heilbrigðisþjónustu: – Andleg heilsa 41,6% ungs fólks er slæm en 21,4% þeirra sem eru eldri og voru mun
fleiri í þeirra hópi eða 58,9% sem höfðu neitað sér um heilbrigðisþjónustu á
síðastliðnum sex mánuðum en 33,8% hjá eldri hópnum.
Rannsóknin var unnin af Vörðu, rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins. Skýrlsluna má nálags hér.
Fyrir skemmstu voru birtar niðurstöður MIPEX, sem stendur fyrir Migrant Integration Policy Index, sem þýða mætti sem Vísitala opinberrar stefnu um samþættingu inn/flytjenda).
Í ljós kom að Svíþjóð er enn í efsta sæti, en af Norðurlöndunum hækkaði Ísland MIPEX vísitalan mest, eða um sjö stig úr 49 í 56 milli áranna 2014 og 2019, á kvarðanum 100. Svíþjóð fékk 86 stig, lækkaði um eitt á tímabilinu. Fjallað var um MIPEX niðurstöðurnar í frétt í Nordic Labour Journal (21.01. 2021) og sérstaklega um stöðu Norðurlandanna. Ísland var í næst neðsta sæti, Danmörk í því neðsta. Frekari upplýsingar um hvernig Norðurlöndin raðast í MIPEX má nálgast hér.
Að baki MIPEX standa 52 ríki víðsvegar í heiminum og vísitalan mælir átta mismunandi þætti í hverju landi með tilliti til aðgengis innflytjenda. Þættirnir eru: Hreyfanleiki á vinnumarkaði – Fjölskyldusameining – Menntun – Heilsa – Pólitísk þátttaka- Langtíma búseta – Aðgengi að ríkisfangi móttökulands – Aðgerðir gegn mismunun.
Í fyrrgreindri frétt Nordic Labour Journal er greint frá því að MIPEX vísitalan sé oft notuð til að bera saman hversu víðtæk samþættingarstefna hvers lands er. Það segir hins vegar ekkert um hversu árangursrík stefnan er. Land sem eingöngu hleypir inn mjög hæfu starfsfólki getur til dæmis mælst með betri árangur en land sem tekur á móti fjölda lágmenntaðra flóttamanna.
Vegna þess hversu fáir innflytjendur bjuggu lengst af í landinu hafði Ísland ekki sett neina löggjöf til að vernda innflytjendur gegn mismunun. Innflytjendur höfðu heldur ekki umboð til að leita til ef þeim fannst mismunað. Fyrir vikið hafði Ísland verstu aðlögunarstefnuna á Norðurlöndum árið 2014 samkvæmt MIPEX.
„Áður var aðkoma Íslands að samþættingu flokkuð af MIPEX sem„ innflytjendamál án samþættingar“vegna þess að innflytjendum til Íslands var neitað um svo mörg grunnréttindi til þátttöku sem jafningja í íslensku samfélagi. Nú njóta innflytjendur góðs af „heildstæðri nálgun“ varðandi samþættingu, með öruggari grunnréttindum og stuðningi við jöfn tækifæri. Það má líta á þessa breytingu sem mikla viðurkenningu á Íslandi sem innflytjendaríki, svipað og öll önnur vestur-evrópsk lönd. “
Sumar mikilvægustu aðgerðirnar sem MIPEX nefnir eru meðal annars löggjöf til að vernda bæði Íslendinga og innflytjendur gegn mismunun á grundvelli kynþáttar, þjóðernis eða trúarbragða. Í þessu tilviki munar mestu um Lög um jafna meðferð óháð kynþætti og þjóðernisuppruna nr. 85, sem samþykkt voru 25. júní 2018 sem og Lög um jafna meðferð á vinnumarkaði, nr. 86/2020 sem samþykkt voru sama dag.
Ennfremur skiptir hér máli að starfssemi Jafnréttisstofu var víkkuð út með lögum nr. 151/2020 um stjórnsýslu jafnréttismála, sem samþykkt voru 29. desember s.l., og sem ná til jafnréttis innflytjenda. Í sem stystu máli benda niðurstöður MIPEX til batnandi stöðu innflytjenda gagnvart íslenskum lögum og það er vissulega fagnaðarefni.
Atvinnuleysi meðal innflytjenda, stærsta minnihlutahópsins á Íslandi mældist um 20% í júlí s.l. en var á landsvísu rétt um 8%,samkvæmt tölum frá Vinnumálastofnun. Kórónafaraldurinn með tilheyrandi atvinnustöðvun og efnahagssamdrætti um víða veröld er líkt og flestir vita meginorsök þessa. Að innflytjendur fái meira en helmingi verri skell en almennt gerist þegar fjöldaatvinnuleysi verður, er ekkert nýtt. Í Hruninu 2008, var atvinnuleysi þeirra frá helmingi og allt að þrisvar sinnum hærra en landsmeðaltalið. Rannsóknir hafa ítrekað sýnt að atvinnuleysi ýtir m.a. undir þunglyndi og einangrun. Við þessar aðstæður skerpast línur og kalla á nauðsyn þess að frekari samþætting (e. integration) innflytjenda inn í íslenskt samfélag verði unnin með kerfisbundnum hætti.
–
–
Efnahagsþenslur dregið tugi þúsunda til landsins
Efnahagsþenslur og atvinnuframboð með tilheyrandi skorti á starfsfólki eru meginástæðurnar og sterkasta aðdráttaraflið, sem laðað hefur innflytendur til landsins. Ef ekki hefði verið fyrir vinnuframlag þeirra hefði þenslan, sem varð í ferðaþjónustunni og efnahagsvöxturinn, sem fylgdi, aldrei orðið að veruleika. Yfir þriðjungur allra, sem þar störfuðu voru innflytjendur auk þeirra sem unnu í afleiddum greinum. Hrun ferðaþjónustunnar kemur því mjög harkalega niður á þeim. Árið 2019 var, samkvæmt tölum Hagstofu Íslands, allt að fimmti hver starfandi á vinnumarkaði innflytjandi og þeir greiða sína skatta og skyldur til samfélagsins. Meirihluti þeirra er á vinnualdri, fáir á eftirlaunaaldri og börn hlutfallslega fá, og opinber gjöld í þeirra þágu því lág. Innflytjendur eru nú um 16% íbúa landsins eða í kringum sextíu þúsund, fyrsta og önnur kynslóð. Fjölgunin er 85% frá árinu 2000, hraði í alþjóðlegum fólksflutningum, sem ekki á sér hliðstæðu í neinu nágrannalandanna.
–
Meirihluti aðfluttra er hvítur, evrópskur og kristinn en aðrir koma lengra að úr fjarlægari heimsálfum og mennningu. Nýju fólki fylgja eðlilega samfélagslegar áskoranir, ólík menning, bakgrunnur og skilningur getur orsakað árekstra og misskilning. En það eru ekki bara innflytjendur, sem þurfa að laga sig að íslensku samfélagi og menningu, heimamenn þurfa líka að leggja sitt af mörkum til að mæta þeim, hvort heldur á vinnumarkaði eða annarstaðar. Það þarf alltaf tvo í tangó, sama máli gegnir um samþættinguna. Fræðsla og skilningur á menningarlegum bakgrunni aðfluttra er ein leið að aukinni samþættingu.
–
Fyrirhyggjuleysi og skuggahliðar
Framsýni, skipulag og fyrirhyggja hefur á stundum vantað í hegðun stjórnvalda hér á landi. Áherslan hefur frekar verið á að bregðast við tilteknu ástandi líkt og endurspeglast í því viðhorfi að innflytjendur séu ”vinnuafl” komið hingað á vertíð til að redda heimamönnum þegar hagkerfið hefur bólgnað hraðar út en framboð á vinnukrafti heimamanna hefur annað og hverfi svo á braut í vertíðarlok. Líkt og tölur Hagstofunnar um alþjóðlega fólksflutninga vitna um hefur meginþorri innflytjenda, sem hingað hafa flutt, sest hér að.
Fyrirhyggjuleysi birtist m.a. í húsnæðismálum. Húsnæðisskortur og óboðlegt óíbúðarhæft húsnæði, sem innflytjendur hafa neyðst til að búa í, er ekki einstaklingsvandamál innflytjenda heldur samfélagslegt vandamál. Ekki heldur uppsprengt leiguverð, sem hefur verið ríkjandi í áratugi. Dauði innflytjendanna, sem brunnu inn í eldsvoðanum, sem varð á Bræðrarborgarstíg fyrr í sumar var viðbúinn. Spurning hvort gerðar verði grundvallarbreytingar á lögum og reglugerðum og framboði af mannsæmandi húsnæði sem komið gæti í veg fyrir að slíkar hörmungar endurtaki sig.
Sú áhersla, sem verið hefur hjá hinu opinbera að bjóða út verk og taka iðulega tilboði lægstbjóðanda er í hæsta máta umdeilanleg þegar vitað er að baki liggur láglaunastefna, sem í raun er ekkert annað en undirboð. Oftar en ekki eru það svo erlendir starfsmenn, sem vinna verkin. Í kreppum eykst hættan á undirboðum og að réttindi launafólks séu vanvirt, innflytjendur eru margir berskjaldaðir fyrir því. Slíkum málum hefur skolað upp á yfirborðið með reglubundnu millibili og ratað í fjölmiðla en gerendur oftar en ekki verið stikkfrí og sloppið með skrekkinn, fyrirtækið sett á hausinn og opnað aftur á nýrri kennitölu næsta dag. Þrátt fyrir margítrekaðar umkvartanir launþegahreyfingingarinnar er kennitöluflakk enn við lýði (sjá m.a. heimasíðu Alþýðusambands Íslands og Eflingar stéttarfélags auk rannsóknar höfundar Innflytjendur í ferðaþjónustu frá 2019). Sömu sögu er að segja um undirboð en þrátt fyrir ákvæði í Lífskjarasamningum aðila vinnumarkaðarins frá 2019, þar sem samið var um að beita sektum við slíkum brotum hefur því ekki verið fylgt eftir af yfirvöldum.
–
Sterkur vinnumarkaður – lagskiptur eftir uppruna og kyni
Rétt að undirstrika – þrátt fyrir ofangreindar skuggahliðar – að sá vinnumarkaður, sem bíður innflytjenda hér á landi stendur á afar traustum grunni, er einstaklega vel skipulagður og réttindi og skyldur launafólks jafnt sem atvinnurekenda tryggð með lögum. Innflytjendur færa líka með sér þekkingu, reynslu og menntun, sem hefur auðgað íslenskt samfélag á margvíslegan hátt. Þeir hafa opnað veitingastaði og verslanir, þá er finna í röðum kennara, sérfræðinga í heilbrigðis- félags- og raunvísindum og jafnvel meðal pólitískra fulltrúa auk annara starfsgreina.
Íslenskur vinnumarkaður er þrátt fyrir styrk og kosti líka lagskiptur ekki bara eftir kyni heldur líka eftir uppruna þar sem hlutfallslega mjög margir innflytjendur eru neðstir í launa- og virðingarpýramídanum. Lagskiptingin ýtir undir stéttskiptingu. Auk ofantaldra, hafa innflytjendur verið hlutfallslega fjölmennir og samþjappaðir í ákveðin störf, s.s. umönnun, þrif, matvælaframleiðslu, smáiðnað og byggingarvinnu auk ferðaþjónustunnar. Þetta eru meira og minna láglaunastörf, sem ekki krefjast sérmenntunar og bjóða upp á litla framgangsmöguleika/starfsþróun. Slík lagskipting er engan veginn æskileg samfélagsleg þróun.
–
(Hvenær) eiga innflytjendur að læra íslensku?
Heimamenn hafa margir horfið úr þessum starfsgreinum svo innflytjendur eru því oft að vinna með samlöndum sínum og öðrum innflytjendum eingöngu, sem nær útlokar að þeir geti lært íslensku af samstarfsfólki. Það er að sjálfsögðu einnig á ábyrgð innflytjenda sjálfra að leggja sig fram um að læra málið. Til þess að svo megi verða þarf bæði hvatningu og aukinn aðgang að íslenskunámskeiðum. Bent hefur verið á að framboð á þeim sé takmarkað og gæði þeirra námskeiða, sem í boði eru hafa verið mjög mismunandi eftir því sem margir vitna um. Fyrir þá sem kunna eitthvað fyrir sér og vilja æfa sig þá höldum við sum að það sé ”náttúrulegt” að tala ensku við alla aðflutta. Það gerist því miður líka oft á blönduðum vinnustöðum. Að eiga öll tjáskipti við innflytjendur á ensku, heldur þeim utangarðs, fyrir utan mörk íslensks málsamfélags. Það kemur líka í veg fyrir að þeir eigi möguleika á framgangi á vinnumarkaði. Þeir fá til að mynda varla vinnu hjá hinu opinbera þar sem íslenskukunnáttu er iðulega krafist. Ein mikilvægasta leiðin til samþættingar er að stuðla að íslenskukunnáttu innflytjenda með öllum tiltækum ráðum.
–
Auður og aðgerðir
Meðal innflytjenda eru þúsundir menntaðs fólks, fjölmargir iðn- og tæknimenntaðir auk þeirra sem hafa margskonar háskólamenntun. Hvaða menntun, hvaða auður og þekking býr meðal þeirra liggur ekki fyrir en rannsóknir hafa sýnt að þeim reynist mörgum hverjum erfitt að fá menntun sína metna hér á landi (sbr. rannsóknina Jafnrétti innflytjenda á atvinnumarkaði eftir lögfræðingana Claudia Wilson og Auði T. Aðalbjarnardóttur 2019). Að auðvelda mat á menntun þeirra er allra hagur. Annað er sóun á verðmætum.
Nú er kreppa og lag fyrir stjórnvöld að snúa vörn í sókn gagnvart málefnum, sem snúa sérstaklega að innflytjendum, stuðla að því að fleiri færist af jaðrinum og í átt að miðjunni og verði samofinn hluti af samfélaginu en ekki einangraðir frá heimamönnum. Það eru ekki bara fyrirtæki ,sem þurfa aðstoð, launafólk og almenningur þarf hana líka. Aðgerðir sem stuðla að samþættingu milli innflytjenda og heimamanna eru fjárfesting til frambúðar.
–
Höfundur, er doktor í menningarmannfræði og framkvæmdastjóri mirra.is og hefur unnið við fræðslu og rannsóknir á innflytjendum á Íslandi í fjölda ára.
Það ætti ekki að koma neinum á óvart að atvinnuleysi meðal erlendra ríkisborgara er margfalt hærra en meðal innfæddra. Innflytjendur hafa verið mjög fjölmennir í þeim atvinnugreinum sem stækkað hafa hvað örast á undangengum árum, ferðaþjónustunni og greinum henni tengdri. Hrun ferðaþjónustunnar í kjölfar heimsfaraldursins Covid-19 kemur því mjög hart niður á innflytjendum, sem unnið hafa í greininni, hvort heldur á hótelum, bílaleigum, ferðaskrifstofum og rútufyrirtækjum eða í veitingaþjónustu eða öðrum afleiddum störfum, sem með óbeinum hætti tengjast ferðaþjónustunni. (Benda má á rannsókn Mirru Innflytjendur í ferðaþjónustu sem er að finna hér á síðunni undir rannsóknir). Hér að neðan má sjá umfjöllun Kjarnans um atvinnuleysi meðal erlendra ríkisborgara á Íslandi. Tölur Vinnumálastofnunar, sem samantekt Kjarnans byggir á, ná ekki til þeirra innflytjenda,sem hlotið hafa íslenskt ríkisfang og gæti atvinnuleysi því hugsanlega verið hærra meðal innflytjenda. https://kjarninn.is/frettir/2020-06-13-alls-39-prosent-atvinnulausra-eru-erlendir-rikisborgarar/
-Yuridise Kendi Nyaga er herbergisþerna og félagi í Eflingu – Mynd: Alda Lóa Leifsdóttir
Í kjölfar mótmælanna gegn rasisma og átakanna, sem breiðst hafa út um gjörvöll Bandaríkin og víða um heim eftir hrottafengið morð lögreglunnar í Minneappolis á George Floyd, svörtum manni hafa sprottið upp töluverðar umræður hér á landi um rasima á Íslandi. Þó ólíku sé saman að jafna á Íslandi og í Bandaríkjunum, þar sem allt hagkerfið er í raun í grunninn byggt á þrælavinnu og síðar gífurlegu launamisrétti gagnvart svörtu fólki, þá er engu að síður að finna fordóma hér á landi og því miður allt allt of mikla. Margir Íslendingar telja sig vera algerlega lausa við fordóma en eru það ekki þegar á hólminn er komið. Fæst okkar eru það. Það kemur svo glögglega í ljós þegar fólkið sem verður fyrir rasískum fordómum og útlendingaandúð stígur fram og tjáir sig um reynslu sína. Líkt og einn svartur maður, sem búsettur er á Íslandi og hefur orðið fyrir barðinu á ósvífnum Íslendingum sagði: Fólk þarf að hætta að vera í afneitun. Það þarf að horfast í augu við það, að það er rasismi á Íslandi. Það þarf að opna umræðuna. Íslendingar eru svo fljótir að fara í vörn og reyna að réttlæta fordóma.
Að þeirra raddir innflyjtenda af öðrum litarhætti, skuli loksins heyrast er afskaplega ánægjulegt um leið og það er líka átakanlega dapurt að heyra af því hvernig komið hefur verið fram við þá af lítilsvirðingu og smán. Gott að muna að slík ummæli segja meira um þann sem lætur þau út úr sér en þá sem fordómarnir beinast að. Einn
Hér fyrir neðan eru linkar á nokkrar reynslusögur. Sumar þeirra hafa birst undanfarna daga, en ein þeirra birtist í DV í mars s.l. áður en mótmælin gegn rasisma brutust út. Það ætti að vera nokkuð ljóst eftir lestur/hlustun á raddir þessa fólks að rasisminn er því miður mjög útbreiddur á Íslandi. Það þarf sannarlega að endurmennta þá sem hafa slíkar mannskemmandi hugmyndir.
Ung kona af thailenskum ættum, Díana Katrín Þorsteinsdóttir, miðlaði af reynslu sinni í Morgunblaðinu nýverið. Hún hefur þurfti að þola stöðugar aðdróttanir, lítilsvirðingu, niðrun og smánun úr umhverfinu. Það voru skólafélagar, kennarar, foreldar, gamallt fólk, bókstaflega fólk úr öllum aldurshópum, sem óð yfir hana á skítugum skónum. Hér segir hún frá reynslu sinni. Hún sýnir mikinn kjark með því að stíga fram og láta rödd sína og reynslu heyrast. Lesendur eru hvattir til að horfa og hlusta á það hvernig rasisminn birtist í hinu íslenska nærumhverfi.
Kristín Ósk Wium Hjartardóttir, sem var ættleidd til Íslands frá Indónesíu, afhjúpar kynþáttafordóma sem hún hefur upplifað frá því hún var barn og kallar eftir að skaðlegu gríni gegn fólki sem er ekki hvítt verði útrýmt. Viðtal við Kristínu Ósk birtist í Fréttablaðinu.
Í DV biritst í mars s.l. viðtal við Olufela Teddy Owolabi frá Nígeríu, sem búið hefur á Íslandi í fjölda ára á íslenska eiginkonu og fimm börn. Hann hefur orðið fyrir margskonar aðkasti, fordómum og rasisma. Vegna afar neikvæðrar reynslu sinnar, segir hann að það sé ekkert annað í stöðunni en að skapa sér sín eigin tækifæri og koma sjálfum sér á framfæri: hér á landi bjóðast útlendingum nær eingöngu láglaunastörf, svo sem uppvask, þrif eða afgreiðslustörf. Hér má lesa viðtalið.
Ég birti þennan pistil um átökin og mótmælin gegn rasisma í Bandaríkjunum í kjölfar lögregluofbeldis og morðsins á George Floyd, á Facebook síðu minni þan 31. maí. Þar sem pistilinn fékk gríðarleg viðbrögð, birti ég hann líka hérna. Kv. Hallfríður
Mótmælin gegn rasisma í Ameríku koma mér ekki vitundarögn á óvart. Satt að segja er ég búin að bíða eftir þessu. Yrði ekki hissa þó borgir myndu loga fram eftir árinu. Segi þetta vegna þess að rasisminn er alltumlykjandi og í honum kemur hvað skýrast fram sá ójöfnuður og óréttlæti sem hið bandaríska efnahagskerfi og samfélag hvílir á. Lets face it: Ameríka er gömul þrælaplantekra og rasisminn er strúktúral vandamál. Hann rennur í blóðrásarkerfi samfélagsins.
Óréttlætið, kúgunin og óþverrinn er alltumlykjand og gengsýrir allt samfélagið. Morðið á George Floyd er því miður bara eitt fjölmargra lögreglumorða á svörtum. En það náðist á kameru og það skiptir máli. Það er ekki nokkur leið að rengja það eins öll hin sem skipta þúsundum. Rasíks átök ofan í covid 19, sem herjar miklu ver á svarta í bland við mestu efnahagskreppu í rúm áttatíu ár er eitruð blanda. Kreppu sem mun bitna margfalt harðar á svörtum, sem rasismans vegna standa höllum fæti efnhags- og félagslega miðað við hvítu Ameríku. Hér duga engar skammtíma plástursaðferðir. Hér þarf grundvallarbreytingar, í raun algjöra umbyltingu.
Þegar ég bjó í New York borg – heil þrettán ár – og tók þátt í ótal mótmælum gegn rasimsa og óréttlæti, m.a. gegn svívirðunni þegar löggan í L.A., var fríuð af ásökunum gegn ofbeldinu á hendur Rodney King. Þá logaði New York borg og spennan var ógurleg. Riot löggur um allt með hjálma, grímur og gráir fyrir vopnum. Þá hélt ég að yrði borgarastyrjöld, blóðug átök og mannfall um allt.
Í New York varð ég þeirrar gæfu aðnjótandi að kynnast og umgangast svarta ameríkana mjög mikið. (Hafði frá blautu barnsbeini verið heilluð af svörtum ameríkönum, menningu þeirra og pólitískri baráttu- allt frá The Supremes og Stevie Wonder og áfram). Ég vann með svörtu fólki ég kenndi í college fullt af svörtu fólki í sem var í BA námi, var í verkefnavinnu með fátækar svartar konur í Harlem og Suður Bronx. Flestum kynntist ég í sameiginlegum félagsskap okkar þar sem þeir voru í meirihluta og við umgengumst svo gott sem daglega í tíu ár. Allskonar fólk, úr öllum stéttum en þó mestmegnis verkafólk. Ég eignaðist þar fjölda svartra vina sem ég er enn í sambandi við.
Þar sem þetta var 12 spora félagssskapur heyrði ég sögur/reynslusögur/ævisögur alls þessa fólks. Fékk þar sögu Bandaríkjanna beint í æð – bakdyramengin frá – sagða af svörtu fólki frá South Carolina, Flordia. Georgia, Virginia, Alabama þ.e gömlu ríkjunum fyrir sunnan Mason Dixie línuna auk allra þeirra sem voru úr NYC og nærliggjandi svæðum. Þetta voru hryllingssögur – neyslan var bara hluti – hryllingurinn fólst í því að lifa af stöðugar ógnanir og ofsóknir. Tími eiginlegrar og óeiginlegrar aðskilnaðarstefnu – segregation – og stöðugrar niðurlægingar á einn eða annan hátt er reynsla allra svartra ameríkana. Að vera st0ppaður af löggunni af engu tilefni, „frisked“ þ.e. þuklaður uppúr og niðrúr með lófanan á bílþaki eða vegg. „Racial profiling“ á hraðbrautum – tekinn DWB = driving while black. Að vera fundinn sekur um eitthvað sem þú gerðir ekki. Að sitja inni fyrir það. Að búast við því að lifa ekki lengur en til 25 ára max vegna þess að þú yrðir örugglega drepinn. Það var allt saman viðbúið.
Hér er ein í mildari kantinum. Henry, segir: Now I‘ve been clean and sober for almost four years. And I‘m really proud of myself and I‘m doin‘ really good. But as soon as I slam the door shut behind me in the morning I have to face being black. Damn how sick and tired I am of the constant struggle and fear“. Þá var tekið undir, aðrir svartir menn kinkuðu kolli, þekktu þetta allir sem einn. Í NYC birtist rasisminn á annan hátt. Hann er lúmskari. Fá ekki leigt húsnæði, fá ekki afgreiðslu, leigubílinn stoppar ekki f. þig og on and on ad infinitum. Kerfið miðar allt við hvíta sem fæðast inn í forréttindin. Ég fór strax inn í þetta forréttindakerfi, naut meiri velvildar á allan hátt en svartir bandaríkjamenn sem áttu rætur í landinu í fleiri hundruð ár. Það tók mig smátíma að átta mig á þessum forréttindum. Og sem Íslendingur þá hef ég aldrei hvorki þar, hér eða í öðrum löndum sem ég hef búið í, þurft að heyja daglega varnarbaráttu eða yfirleitt nokkra, vegna uppruna míns eða útlits. Það eru forréttindi.
Á Íslandi þykjast mjög margir vera lausir við rasisma, við því segi ég bara, dream on! Hann liggur því miður allt of víða. Til dæmis í því að halda það að fólk af erlendum uppruna eigi að vera á lúsarlaunum. Rasisminn er að sumu leyti eins og kvenfyrirlitningin, sem mun lifa í samfélaginu þangað til ALLIR ekki síst þeir sem eru í forréttindahópi og valdastöðu eru búnir að fatta það og umfram allt meðtaka og hegða sér á þann hátt að virða allar manneskjur óháð húðlit, kyni, kynáttun etc. Hér hefur hver og ein einasta manneskja ábyrgð. Ert þú með þína á hreinu?
Fjöldi kvenna af erlendum uppruna fer sífellt vaxandi á Íslandi en raddir þeirra eru þó enn sem komið er fremur hljóðar. Þann 8. mars n.k. á alþjóðlegum baráttudegi kvenna, munu nokkrar þessara radda fá að heyrast en það verður á viðburði, sem ber yfirskriftina „Voiceless“ eða „Án raddar“, sem tileinkaður er konum af erlendum uppruna, sem búsettar eru á Íslandi. Það er Ruth Adjaho Samuelsson, kona frá Ghana, sem hefur verið búsett á landinu í fjölda ára, sem á veg og vanda að viðburðinum. Ruth vinnur á sjúkrahúsi og hefur verið ötul í starfi Eflingar stéttarfélags og ASÍ og er vel upplýst um réttindi sín og skyldur á vinnumarkaði og í samfélaginu. Margar innflytjendkonur séu það hins vegar ekki, segir Ruth í samtali við Morgunblaðið.
Á málþinginu verður m.a. rætt um réttindi kvenna á Íslandi og hvort konur af erlendum uppruna viti af réttindum sínum. Eins hvort þær fái þá aðstoð sem þær eiga rétt á þegar miklar breytingar eiga sér stað í lífi þeirra. Fjallað verður um jafnrétti í menntamálum og spurt hvort tekið sé tillit til fólks af ólíkum uppruna. Eru réttindi kvenna af erlendum uppruna á vinnumarkaði þau sömu og innfæddar konur njóta á Íslandi? Hafa innflytjendakonur upplifað fordóma í sinn garð? Framsöguerindi verða flutt af innflytjendkonum sem og innfæddum konum.
Hér er viðtalið sem Morgunblaðið tók við Ruth Adjaho, og Elisabete Fortes, sem er frá Potúgal en hefur búið á Íslandi í fjölda ára. Elisabete er ein þeirra sem segir frá reynslu sinni á málþinginu.
Myndin að ofan er af Ruth Adjaho Samúelsson t.v. og Elisabete Fortes t.h. Ljósmyndari: mbl.is/Eggert Jóhannesson.
