Mótmæli gegn rasisma í Ameríku – rasismi á Íslandi

Viðvörun: Þetta er langur texti.

Mótmælin gegn rasisma í Ameríku koma mér ekki vitundarögn á óvart. Satt að segja er ég búin að bíða eftir þessu. Yrði ekki hissa þó borgir myndu loga fram eftir árinu. Segi þetta vegna þess að rasisminn er alltumlykjandi og í honum kemur hvað skýrast fram sá ójöfnuður og óréttlæti sem hið bandaríska efnahagskerfi og samfélag hvílir á. Lets face it: Ameríka er gömul þrælaplantekra og rasisminn er strúktúral vandamál. Hann rennur í blóðrásarkerfi samfélagsins.

Óréttlætið, kúgunin og óþverrinn er alltumlykjand og gengsýrir allt samfélagið. Morðið á George Floyd er því miður bara eitt fjölmargra lögreglumorða á svörtum. En það náðist á kameru og það skiptir máli. Það er ekki nokkur leið að rengja það eins öll hin sem skipta þúsundum. Rasíks átök ofan í covid 19, sem herjar miklu ver á svarta í bland við mestu efnahagskreppu í rúm áttatíu ár er eitruð blanda. Kreppu sem mun bitna margfalt harðar á svörtum, sem rasismans vegna standa höllum fæti efnhags- og félagslega miðað við hvítu Ameríku. Hér duga engar skammtíma plástursaðferðir. Hér þarf grundvallarbreytingar, í raun algjöra umbyltingu.

Þegar ég bjó í New York borg – heil þrettán ár – og tók þátt í ótal mótmælum gegn rasimsa og óréttlæti, m.a. gegn svívirðunni þegar löggan í L.A., var fríuð af ásökunum gegn ofbeldinu á hendur Rodney King. Þá logaði New York borg og spennan var ógurleg. Riot löggur um allt með hjálma, grímur og gráir fyrir vopnum. Þá hélt ég að yrði borgarastyrjöld, blóðug átök og mannfall um allt.

Í New York varð ég þeirrar gæfu aðnjótandi að kynnast og umgangast svarta ameríkana mjög mikið. (Hafði frá blautu barnsbeini verið heilluð af svörtum ameríkönum, menningu þeirra og pólitískri baráttu- allt frá The Supremes og Stevie Wonder og áfram). Ég vann með svörtu fólki ég kenndi í college fullt af svörtu fólki í sem var í BA námi, var í verkefnavinnu með fátækar svartar konur í Harlem og Suður Bronx. Flestum kynntist ég í sameiginlegum félagsskap okkar þar sem þeir voru í meirihluta og við umgengumst svo gott sem daglega í tíu ár. Allskonar fólk, úr öllum stéttum en þó mestmegnis verkafólk. Ég eignaðist þar fjölda svartra vina sem ég er enn í sambandi við.

Þar sem þetta var 12 spora félagssskapur heyrði ég sögur/reynslusögur/ævisögur alls þessa fólks. Fékk þar sögu Bandaríkjanna beint í æð – bakdyramengin frá – sagða af svörtu fólki frá South Carolina, Flordia. Georgia, Virginia, Alabama þ.e gömlu ríkjunum fyrir sunnan Mason Dixie línuna auk allra þeirra sem voru úr NYC og nærliggjandi svæðum. Þetta voru hryllingssögur – neyslan var bara hluti – hryllingurinn fólst í því að lifa af stöðugar ógnanir og ofsóknir. Tími eiginlegrar og óeiginlegrar aðskilnaðarstefnu – segregation – og stöðugrar niðurlægingar á einn eða annan hátt er reynsla allra svartra ameríkana. Að vera st0ppaður af löggunni af engu tilefni, „frisked“ þ.e. þuklaður uppúr og niðrúr með lófanan á bílþaki eða vegg. „Racial profiling“ á hraðbrautum – tekinn DWB = driving while black. Að vera fundinn sekur um eitthvað sem þú gerðir ekki. Að sitja inni fyrir það. Að búast við því að lifa ekki lengur en til 25 ára max vegna þess að þú yrðir örugglega drepinn. Það var allt saman viðbúið.

Hér er ein í mildari kantinum. Henry, segir: Now I‘ve been clean and sober for almost four years. And I‘m really proud of myself and I‘m doin‘ really good. But as soon as I slam the door shut behind me in the morning I have to face being black. Damn how sick and tired I am of the constant struggle and fear“. Þá var tekið undir, aðrir svartir menn kinkuðu kolli, þekktu þetta allir sem einn. Í NYC birtist rasisminn á annan hátt. Hann er lúmskari. Fá ekki leigt húsnæði, fá ekki afgreiðslu, leigubílinn stoppar ekki f. þig og on and on ad infinitum. Kerfið miðar allt við hvíta sem fæðast inn í forréttindin. Ég fór strax inn í þetta forréttindakerfi, naut meiri velvildar á allan hátt en svartir bandaríkjamenn sem áttu rætur í landinu í fleiri hundruð ár. Það tók mig smátíma að átta mig á þessum forréttindum. Og sem Íslendingur þá hef ég aldrei hvorki þar, hér eða í öðrum löndum sem ég hef búið í, þurft að heyja daglega varnarbaráttu eða yfirleitt nokkra, vegna uppruna míns eða útlits. Það eru forréttindi.

Á Íslandi þykjast mjög margir vera lausir við rasisma, við því segi ég bara, dream on! Hann liggur því miður allt of víða. Til dæmis í því að halda það að fólk af erlendum uppruna eigi að vera á lúsarlaunum. Rasisminn er að sumu leyti eins og kvenfyrirlitningin, sem mun lifa í samfélaginu þangað til ALLIR ekki síst þeir sem eru í forréttindahópi og valdastöðu eru búnir að fatta það og umfram allt meðtaka og hegða sér á þann hátt að virða allar manneskjur óháð húðlit, kyni, kynáttun etc. Hér hefur hver og ein einasta manneskja ábyrgð. Ert þú með þína á hreinu?

320Elísabet Kristín Jökulsdóttir, Sólveig Anna Jónsdóttir og 318 til viðbótar